Niekiedy dochodzi do tego typu zdarzeń, w których życie ludzkie jest zagrożone. W takiej sytuacji jesteśmy zobowiązani do niesienia pomocy drugiemu. Zobowiązanie to nie wywodzi się wyłącznie z moralnych powinności, ale jest unormowane prawnie. Szczególne znaczenie nabiera ten obowiązek, jeśli mówimy o pracownikach medycznych, w tym lekarzy.
Uregulowania prawne dotyczące obowiązku udzielenia pomocy medycznej.
W pierwszej kolejności wskazać trzeba, że życie ludzkie jest wartością konstytucyjną, czyli chroni je konstytucja RP. Ustawa zasadnicza w art. 38 zawiera zapis, że “Rzeczpospolita Polska zapewnia każdemu prawną ochronę życia.”. Nadto zgodnie z ust. 1 art. 68 Konstytucji “Każdy ma prawo do ochrony zdrowia.”. Odnośnie do pracowników medycznych znajdziemy przepisy, które konkretyzują wskazane zasady. W art. 2 Kodeksu Etyki Lekarskiej, znajdziemy następujący zapis “powołaniem lekarza jest ochrona życia i zdrowia, zapobieganie chorobom, leczenie chorych oraz niesienie ulgi w cierpieniu (…)”. W ustawie o zawodzie lekarza i lekarza dentysty (art. 30 tej ustawy) zaś, przeczytamy, że lekarz ma obowiązek udzielać pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia. Podobnie brzmiący przepis znajdziemy w ustawie o zawodach pielęgniarki i położnej, który z kolei wskazuje, że pielęgniarka i położna są obowiązane, zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami zawodowymi, do udzielenia pomocy, w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować stan nagłego zagrożenia życia. Jeśli chodzi o ratowników medycznych to w ustawie o Państwowym ratownictwie medycznym, również znajdziemy informacje o ich zobowiązaniu do pomocy. Kto zauważy osobę lub osoby znajdujące się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego lub jest świadkiem zdarzenia powodującego taki stan, w miarę posiadanych możliwości i umiejętności ma obowiązek niezwłocznego podjęcia działań zmierzających do skutecznego powiadomienia o tym zdarzeniu podmiotów ustawowo powołanych do niesienia pomocy osobom w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego.
Normy prawnokarne.
Na straży poszanowania prawa w zakresie ochrony zdrowia i życia ludzkiego stoją również przepisy karne. W kontekście obowiązku udzielenia pomocy medycznej, najważniejszym przepisem będzie art. 162 k.k. W paragrafie pierwszym tego przepisu przeczytamy, że “kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Kolejny paragraf tego przepisu zawiera jednak pewne bardzo istotne wyłącznie, bowiem nie popełnia przestępstwa, kto nie udziela pomocy, do której jest konieczne poddanie się zabiegowi lekarskiemu albo w warunkach, w których możliwa jest niezwłoczna pomoc ze strony instytucji lub osoby do tego powołanej. Art. 162 k.k. jest przepisem powszechnym, czyli dotyczy każdego, jednak ze względu na wiedzę i umiejętności pracowników medycznych, to na nich ciąży szczególny obowiązek niesienia pomocy.
Realizacja przestępstwa z art. 162 § k.k.
Dla realizacji znamion tego przestępstwa nie jest niezbędne wystąpienie jakiegokolwiek skutku, bowiem jest to przestępstwo narażenia na bezpośrednie niebezpieczeństwo, a sam skutek będący wynikiem takiego narażenia ma jedynie marginalne znaczenie dla oceny realizacji znamion tego typu czynu zabronionego. Stanowisko takie zajął Sąd Najwyższy w postanowieniu V KK 112/2002 z dnia 11 lutego 2003 r., stwierdzając, że „warunkiem odpowiedzialności sprawcy na podstawie art. 162§1 kk nie jest zaistnienie jakiegokolwiek skutku, a w szczególności wymienionych w tym przepisie: utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu człowieka. Warunkiem takim jest świadomość sprawcy, że inna osoba znajduje się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu i uchylenie się tegoż sprawcy od udzielenia pomocy, mimo że może on jej udzielić bez narażenia siebie samego lub innej osoby na takie samo niebezpieczeństwo”.
Odpowiedzialność lekarza.
Lekarz może odpowiadać równolegle przed sądem lekarskim i karnym w związku z nieudzieleniem pomocy. Postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej lekarzy toczy się niezależnie od postępowania karnego lub postępowania dyscyplinarnego dotyczącego tego samego czynu. Lekarz może naruszyć zasady lekarskiego obowiązku niesienia pomocy i przepisów prawnokarnych przewidzianych w art. 162 k.k. Art. 30 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty przewiduje obowiązek udzielenia pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia. Art. 162 k.k. przewiduje już pomoc tylko osobie w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Możliwa jest jednak odpowiedzialność wyłącznie zawodowa. Sytuacja taka będzie mieć miejsce, gdy lekarz nie udzieli pomocy osobie, której stan nie stanowił bezpośredniego zagrożenia śmiercią lub ciężkim rozstrojem zdrowia, a jedynie przewidywał taką możliwość. Odróżnienie odpowiedzialności lekarza jest niezwykle istotna z uwagi na wybór drogi postępowania, dlatego warto porozmawiać z profesjonalnym pełnomocnikiem, który pomoże wybrać odpowiednią ścieżkę obrony Twoich praw.
Odpowiedzialność zawodowa lekarza – postępowanie.
Jak wygląda postępowanie dotyczące odpowiedzialności lekarza za nieudzielenie pomocy? Po złożeniu skargi do izby lekarskiej postepowanie wygląda następująco:
1) czynności sprawdzające, których celem jest wstępne zbadanie okoliczności koniecznych do ustalenia, czy istnieją podstawy do wszczęcia postępowania wyjaśniającego. W trakcie czynności sprawdzających nie przeprowadza się dowodu z opinii biegłego ani czynności wymagających spisania protokołu, z wyjątkiem możliwości przesłuchania w charakterze świadka osoby składającej skargę na lekarza,
2) postępowanie wyjaśniające, czyli postępowanie, które ma ustalić, czy został popełniony czyn mogący stanowić przewinienie zawodowe, wyjaśnienie okoliczności sprawy, a w przypadku stwierdzenia znamion przewinienia zawodowego ustalenie obwinionego oraz zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów dla sądu lekarskiego,
3) postępowanie przed sądem lekarskim,
4) postępowanie wykonawcze.
Odpowiedzialność karna a zwolnienia zawarte w art. 162 k.k.
Obowiązek przewidziany w art. 162 k.k. ma pewne ograniczenia. Osoba, która jest zobowiązana do niesienia pomocy może jej zaniechać w kilku przypadkach. Sytuacja ta będzie miała miejsce w następujących przypadkach:
1) udzielenie pomocy skutkowałoby wystąpieniem niebezpieczeństwa utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu ratownika lub innej osoby,
2) nieudzielenie pomocy, do której jest konieczne poddanie się zabiegowi lekarskiemu,
3) możliwa jest niezwłoczna pomoc ze strony instytucji lub osoby do tego powołanej.
Wskazać należy, że od pracownika medycznego, w tym lekarza, ratownika nie oczekuje się heroizmu. Musi on najpierw zadbać o swoje życie i zdrowie. Lekarz może znaleźć się w sytuacji, kiedy nie ma odpowiednych narzędzi do przeprowadzenia zabiegu, np. konikotomii (zabieg udrażniania dróg oddechowych mylony z tracheotomią), wtedy dla dobra pacjenta nie wykonuje czynności mogących pogorszyć stan zdrowia chorego i uniemożliwić sprawnego działania ratownikom medycznym, którzy zostali wezwani na miejsce zdarzenia.
Czy pijany lekarz w swoim czasie wolnym ma obowiązek udzielić pomocy medycznej zgodnie z treścią art. 162 k.k.?
Przykład jest dość jaskrawy, jednak uwypukla on niejednoznaczność przepisów. Odpowiedź na to pytanie może być niezadawalająca, bowiem brzmi: to zależy. Przyjmuje się, że lepszy pijany lekarz niż żaden. Oczywiście nie chodzi o sytuacje, w której lekarz jest pijany w stopniu wykluczającym podjęcie przez niego czynności mających na celu ratowanie życia i zdrowia. Jako przykład możemy podać następującą sytuację: lekarz w czasie wolnym od pracy udaje się na kolację do restauracji, gdzie wypija dwie lampki wina. Jest rosłym, dobrze zbudowanym mężczyzną. Dwie lampki wina nie ograniczyły jego percepcji. W tej sytuacji jest obowiązany udzielić pomocy. Przeciwnym przykładem będzie wieczór kawalerski lekarza, na którym wypił dużą ilość alkoholu, ma problemy z mówieniem i poruszaniem się – w tej sytuacji nie jest obowiązany do udzielenia pomocy.
