Szkody majątkowe wynikające z roszczenia o odszkodowanie za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej, podobnie jak roszczenia o zadośćuczynienie dla najbliższych członków rodziny za doznaną krzywdę, bardzo trudno wycenić.
W toku postępowania mogą pojawić się liczne trudności dowodowe związane z samą interpretacją przepisu art. 446 § 3 k.c., jak i dość nieuchwytną materią jaką jest wykazanie pogorszenia sytuacji życiowej. Doświadczony profesjonalny pełnomocnik będzie w stanie przeprowadzić Cię przez nieostre normy tego przepisu.
Interpretacja przepisu.
Stosownie do treści art. 446 § 3 k.c., Sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego stosowne odszkodowanie, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej. Przepis ten jest dość trudny w interpretacji, bowiem zawiera kilka zwrotów niedookreślonych, takich jak: „najbliżsi członkowie rodziny zmarłego”, „stosowne odszkodowanie” oraz „znaczne pogorszenie sytuacji życiowej”.
Najbliżsi członkowie rodziny zmarłego.
Jak już wskazano powyżej, termin “najbliżsi członkowie rodziny zmarłego” jest nieostry, brak legalnej definicji tego sformułowania. W orzecznictwie znajdziemy próbę ustalenia kręgu najbliższych członków rodziny. Wskazuje się, że relacja bliskości powinna być ustalana w okolicznościach konkretnej sprawy. Nie można opierać się jednak wyłącznie na więziach formalnoprawnych, do których należy m.in. małżeństwo czy stopień pokrewieństwa, ale brać należy również pod uwagę faktyczne relacje międzyludzkie, które niekiedy mogą istnieć pomiędzy dalekimi krewnymi czy nawet osobami niespokrewnionymi. Najbliższymi członkami rodziny zmarłego będą osoby powiązane z nim węzłami małżeństwa, przysposobienia, pokrewieństwa, a także powinowactwa, jeśli ponadto osoby te łączyła ze zmarłym szczególna więź emocjonalna. Małżonek pozostający w separacji nie będzie uznany za osobę najbliższą, podobnie dziecko, które zerwało kontakt z rodzicem. Szkoda majątkowa.
W doktrynie ugruntował się pogląd, według którego art. 446 § 3 dotyczy roszczenia o naprawienie szkody majątkowej. Szkoda ta jest wyrządzona nie bezpośrednio przez śmierć poszkodowanego, lecz przez znaczne pogorszenie się sytuacji życiowej najbliższego członka rodziny wywołane tą śmiercią. Okres brany pod uwagę przy obliczaniu wysokości należnego odszkodowania to przede wszystkim czas, przez który zmarły prawdopodobnie przyczyniałby się do utrzymania uprawnionego i prowadzenia wspólnego gospodarstwa życiowego.
Wysokość odszkodowania.
O wysokości odszkodowania decydują w ostateczności realia każdej sprawy. Ważne jest tak przygotowanie pozwu i uzasadnienie roszczenia, aby Sąd nie miał wątpliwości co do wysokości poniesionej szkody.
Znaczne pogorszenie sytuacji życiowej.
W świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego, szkoda, o jakiej mowa w przepisie art. 446 § 3 k.c., może polegać na rozstroju zdrowia osoby pośrednio poszkodowanej, związanym ze stresem i przeżyciami wywołanymi zgonem osoby bliskiej. Jeśli stan zdrowia tej osoby prowadzi do utraty energii, sił życiowych, ujemnie rzutuje na wszystkie sfery jej życia po śmierci osoby bliskiej, osłabia motywację do kształcenia się, zdobywania kwalifikacji, pracy zarobkowej, zmniejsza efektywność w zdobywaniu środków utrzymania, gromadzeniu zasobów, a zatem pogarsza jej perspektywy na przyszłość, to niewątpliwie okoliczności te powodują znaczne pogorszenie sytuacji życiowej, wywołując odczuwalne skutki ekonomiczne kompensowane odszkodowaniem, o którym mowa w tym przepisie.
Znaczne pogorszenie sytuacji życiowej może polegać także na pozbawieniu osoby pośrednio poszkodowanej, możliwości korzystania z faktycznego wsparcia udzielanego jej wcześniej przez osobę bliską. Świadczenia te, jakkolwiek trudno wyliczalne, mają niewątpliwie swój wymiar majątkowy, bowiem zwalniają uprawnionych z konieczności pokrywania ich kosztów. Mowa tu o takich czynnościach jak prowadzenie gospodarstwa domowego, bezpośrednią opiekę, pomoc w nauce, pracy zawodowej, działalności gospodarczej, remontach, naprawach, utrzymaniu nieruchomości lub innych składników majątku.
Ocena znacznego pogorszenia zależna jest od rozmiarów ujemnych następstw natury majątkowej, zarówno już istniejących, jak i dających się rozsądnie przewidzieć, na podstawie zasad doświadczenia życiowego, w przyszłości, z uwzględnieniem stanu zdrowia osoby uprawnionej, jej wieku, warunków i trudności życiowych, stosunków rodzinnych i majątkowych.
Przykłady znacznego pogorszenia sytuacji życiowej.
Małoletni syn.
Wskazanie wyłącznie przepisów dotyczących kwestii pogorszenia sytuacji życiowej, mogą nieść trudność interpretacji, dlatego warto posłużyć się dość jaskrawymi przykładami.
Siedemnastoletni chłopiec, na skutek błędu medycznego umiera w szpitalu. Nastolatek dał się poznać jako osoba pomocna, wspierająca rodziców, bardzo pracowita. Dostał się do najlepszego liceum w mieście. Nauczyciele wróżyli mu świetlaną przyszłość. Mając ubogich rodziców, dorabiał na swoje potrzeby. Rodzice byli w wieku 49 lat (mama) i 57 (tata).
Ten kazus pokazuje sytuacje, w której przy uwzględnieniu skromnych warunków materialnych rodziców oraz ich wieku wyłączającego posiadanie nowego potomstwa, śmierć chłopca stanowi znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej i uzasadnia przyznanie im odszkodowania przewidzianego w art. 446 § 3 k.c.
Ojciec rodziny.
Innym przykładem będzie śmierć czterdziestopięcioletniego ojca rodziny, który zmarł na skutek zbyt późnego wykrycia choroby nowotworowej. Przed śmiercią łożył na utrzymanie żony oraz dzieci w wieku siedemnastu i dziewiętnastu lat. Obecnie zmarły nie może już pomóc synom w usamodzielnianiu się – poprzez choćby wsparcie przy budowie domu, czy pomoc finansową, jaką zwykle rodzice zapewniają dzieciom zakładającym własne rodziny. Synowie nie uzyskali też zabezpieczenia finansowego w okresie kontynuowania nauki, co wpływa na ich obecną sytuację i możliwości zatrudnienia. Gdyby nie śmierć ojca rodziny przez wiele lat mógłby być aktywny zawodowo, uzyskiwać dochody, które wpływałyby na sytuację finansową nie tylko żony, ale zapewne również synów. Jeśli chodzi o żonę, to straciła osobę ją alimentującą, ale również osobę najbliższą, z którą dzieliła życie, radości, ale i troski, problemy dnia codziennego. Snuła plany odnośnie do przyszłości ich rodziny i wspólnie prowadzonej działalności rolniczo-gospodarczej. Śmierć męża zerwała te relacje, przekreśliły wspólne plany na przyszłość, czyniąc wizję życia bez perspektyw. Zdarzenia te pozostawiły kobietę nie tylko z ciężarem pogodzenia się z przedwczesną śmiercią męża, ale również w obliczu problemów finansowych i z dylematem, jak utrzymać siebie i synów. Powyżej nakreślona sytuacja uzasadnia przyznanie odszkodowania przewidzianego w art. 446 § 3 k.c.
Dziedziczenie roszczenia.
Roszczenie o odszkodowanie za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej podlega dziedziczeniu na zasadach ogólnych, nie zaś według reguł przewidzianych dla zadośćuczynienia.
