Śmierć osoby bliskiej jest dla nas wielkim ciosem. Czujemy, że życie wali się nam na głowę. Często osoba, która zmarła utrzymywała rodzinę, bez jej wsparcia trudno wyobrazić sobie prowadzenie gospodarstwa domowego, utrzymanie rodziny.
Ustawodawca chcąc zabezpieczyć finansowo pewien krąg osób związanych ze zmarłym, wprowadził regulację dzięki którym możliwe jest otrzymanie renty z tytułu śmierci poszkodowanego. Ważne jest, że roszczeń wynikających z art. 446 k.c. można dochodzić tylko w ramach odpowiedzialności deliktowej.
Regulacja prawna.
Kodeks cywilny zawiera regulacje zabezpieczającą pewien krąg osób na wypadek śmierci poszkodowanego. Zgodnie z jego treścią, osoba, względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny, może żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody renty obliczonej stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz do możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego przez czas prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego. Takiej samej renty mogą żądać inne osoby bliskie, którym zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, jeżeli z okoliczności wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego.
Renta alimentacyjna.
Renta przewidziana w zdaniu pierwszym art. 446 § 2 k.c. nazywana jest obligatoryjną (obowiązkową). Uprawnionymi do pobierania tego rodzaju renty są osoby względem których ciążył na zmarłym obowiązek alimentacyjny. Prawo do renty tzw. obligatoryjnej będą mieć: mąż/żona, dzieci, dalsi krewni w linii prostej, rodzeństwo, powinowaci. Uprawnione będzie też dziecko, które jest poczęte a jeszcze się nie narodziło. Warto wspomnieć, że już dziecko, które zostało poczęte metodą in vitro po śmierci ojca nie będzie mogło starać się o rentę alimentacyjną. Prawo do renty obligatoryjnej może mieć małżonek rozwiedziony, jeśli jego roszczenia alimentacyjne z kodeksu rodzinnego i opiekuńczego byłyby zasadne.
Ważne jest, że aby Sąd przyznał rentę obligatoryjną, nie jest konieczne, aby zmarły za swojego życia spełniał obowiązek alimentacyjny. To Sąd musi podjąć decyzję w zakresie uznania bądź nie, że w świetle przepisów prawa roszczenie alimentacyjne byłoby zasadne.
Jak ustalić wysokość renty alimentacyjnej?
Tu sytuacja zaczyna się komplikować. Jak uzasadnić przed Sądem swoje roszczenie? Pomoc profesjonalnego pełnomocnika może okazać się nieoceniona.
Wysokość renty obligatoryjnej oblicza się, biorąc pod uwagę kryterium potrzeb poszkodowanego oraz możliwości zarobkowe i majątkowe zmarłego przez czas prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego. Nie jest jednak istotne, aby potrzeby poszkodowanego były usprawiedliwione, co jest konieczne przy ustalaniu świadczenia alimentacyjnego z kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Pamiętać trzeba, że przyczynienie się zmarłego do wystąpienia zdarzenia powodującego śmierć, będzie brane pod uwagę przy ustaleniu wysokości renty.
Czym są potrzeby poszkodowanego?
Przepisy kodeksu cywilnego, dają uprawnionemu dość szeroki wachlarz przesłanek potrzeb. Obejmuje wszelkie potrzeby uprawnionego, których został pozbawiony w wyniku czynu niedozwolonego, rzeczywiście zaspakajane przez zmarłego, niezależnie od tego, czy mieściły się one, czy też wykraczały poza granice usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego wskazane w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.
Renta alimentacyjna wyższa od świadczenia alimentacyjnego.
Zaskakującym może być fakt, że ustalona przez Sąd wysokość renty alimentacyjnej może przekraczać świadczenie alimentacyjne. Dzieje się tak dlatego, że wysokość renty obliczona jest stosownie do potrzeb uprawnionego i do możliwości zarobkowych, majątkowych zmarłego, a świadczenia alimentacyjnego według usprawiedliwionych potrzeb uprawionego oraz zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego.
Renta fakultatywna.
Renta fakultatywna przysługuje osobom bliskim, którym zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, jeśli uzasadniają ją to zasady współżycia społecznego. Stałe dostarczanie środków utrzymania oznacza spełnianie świadczenia regularnie. Dodatkowo świadczenie takie nie może być wypłacana od niedługiego czasu. Musi ono być długotrwałe i stabilne, tak, aby osoba, która je otrzymuje czuła się bezpiecznie i w pełni zaopiekowania.
Krąg osób uprawnionych do renty, jest szeroki. Jest to pojęcie niewątpliwie szersze od „najbliższych członków rodziny”, o których mowa w art. 446 § 2 zd.2 k.c.
Jednak zawsze należy brać pod uwagę przesłankę zasad współżycia społecznego, której brak zaistnienia niweczy możliwość otrzymania renty. Z przykładem jaki spotkamy w literaturze jest zaniechanie świadczeń alimentacyjnych na dziecko, a przeznaczenie tych środków na konkubinę. W takim przypadku konkubina nie otrzyma renty fakultatywnej. Wskazać należy, że konkubinie/konkubentowi może zostać przyznana renta po zmarłym, nawet jeżeli ten pozostaje w związku małżeńskim i stale zamieszkuje ze swoim małżonkiem. W orzecznictwie spotkamy stanowisko, że wysokość renty orzeczonej konkubinie nie powinna być wyższa od renty dla wdowy.
Czas trwania renty.
Ustalając czas trwania renty, zawsze trzeba odnieść się do konkretnego przypadku. Data początkowa jest pewna, bowiem jest tożsama z datą śmierci poszkodowanego.
Data końcowa jest trudna do ustalenia, więc Sądy w swych orzeczeniach często ją pomijają.
Wskazać należy jednak, że jeśli chodzi o rentę alimentacyjną dla dziecka, to czas jej trwania możemy porównać do świadczenia alimentacyjnego, czyli do momentu, kiedy dziecko nie jest samodzielne. Sytuacja komplikuje się, ponieważ z chwilą śmierci zobowiązanego wygasa jego obowiązek alimentacyjny. Konieczne jest więc ustalenie, ile mógł jeszcze żyć poszkodowany, gdyby nie nastąpiło zdarzenie powodujące jego przedwczesną śmierć. Ustalenie daty końcowej renty jest niekiedy ustalane zgodnie z doświadczeniem życiowym Sądu.
Zmiana wysokości i czasu trwania renty.
W razie zmiany stosunków, można żądać zmiany wysokości lub czasu trwania renty, chociażby wysokość renty i czas jej trwania zostały ustalone orzeczeniem Sądu lub w umowie (art. 907 § 2 k.c.).
Zmiana stosunków powinna być rozumiana jako zaistnienie nowych faktów, które odgrywają istotną rolę przy ustaleniu wymiaru i czasu renty.
Taką zmianą może być wstąpienie w nowy związek małżeński, ale tylko co do roszczenia wdowy. Nie wpływa to na roszczenia dziecka, ponieważ na ojczymie nie spoczywa obowiązek alimentacyjny.
Renta a odszkodowanie.
Istotne jest wskazanie, że przyznanie renty związanej ze śmiercią poszkodowanego nie wyklucza możliwości przyznania odszkodowania, o którym mowa w art. 446 § 3 k.c., o ile zachodzą ku temu przesłanki. Zazwyczaj poza podstawowymi świadczeniami, które zostały utracone w związku ze śmiercią osoby bliskiej, a które kompensowane są właśnie poprzez rentę, pozostaje pewna sfera, mająca charakter majątkowy, czasem trudna do ścisłego uchwycenia, która nie ulega kompensacji w ramach renty. Zwrócić również należy uwagę, iż rolą odszkodowania wskazanego w art. 446 § 3 k.c., przyznawanego w razie znacznego pogorszenia sytuacji życiowej, jest kompensacja takich świadczeń, jak pomoc osoby bliskiej, opieka, wychowanie czy szeroko rozumiane wsparcie życiowe. Z powyższego spostrzeżenia wynika z kolei wprost, iż tego rodzaju szkoda zachodzić będzie w praktyce zawsze (wyjąwszy pewne nietypowe stany faktyczne) w sytuacji utraty rodzica przez dziecko, przy czym tym będzie większa, im młodsze było dziecko w chwili utraty takiego rodzica.
