Grafika: Freepik.com

Uwarunkowania leczenia psychiatrycznego pacjenta

Leczenie w zakresie zdrowia psychicznego, jako specyficzna dziedzina opieki medycznej, jest ściśle regulowane prawem. W kontekście polskiego systemu prawnego istotnymi aspektami są zarówno prawa pacjenta, jak i obowiązki lekarzy oraz instytucji medycznych. Warto zauważyć, że leczenie psychiatryczne, ze względu na specyfikę zaburzeń psychicznych, często łączy się z koniecznością zastosowania środków przymusu bezpośredniego. Rodzi to dodatkowe wyzwania prawne i etyczne.

Leczenie psychiatryczne w ustawie o ochronie zdrowia psychicznego 

Podstawowym aktem prawnym regulującym te kwestie jest ustawa o ochronie zdrowia psychicznego z 19 sierpnia 1994 roku (Dz.U. 1994 nr 111 poz. 535). Zgodnie z nią, prawa pacjenta psychiatrycznego obejmują przede wszystkim prawo do:

• informacji o stanie zdrowia,
• dostępu do dokumentacji medycznej,
• prawo do świadczeń zdrowotnych odpowiadających aktualnym standardom medycznym.

Ponadto ustawa gwarantuje prawo do szacunku i godności osobistej. Ma to szczególne znaczenie w kontekście zaburzeń psychicznych, które często stygmatyzują pacjentów.

Zgoda na leczenie

Jednym z kluczowych aspektów prawnego uregulowania leczenia  osoby cierpiącej na zaburzenia psychiczne jest kwestia zgody na leczenie. Zasada ta wynika z ogólnie przyjętych standardów w medycynie, gdzie zgoda pacjenta na leczenie jest fundamentalnym wymogiem. W przypadku pacjentów z zaburzeniami psychicznymi, których zdolność do świadomego podejmowania decyzji jest ograniczona, prawo przewiduje możliwość leczenia bez zgody. W takich sytuacjach decyzja o leczeniu może być podjęta przez sąd lub, w sytuacjach nagłych, przez lekarza. Zgodnie z art. 23 ustawy, leczenie bez zgody pacjenta jest możliwe w przypadku, gdy brak leczenia zagrażałby życiu lub zdrowiu pacjenta, lub innych osób.

Środki przymusu bezpośredniego

Istotnym elementem jest także ochrona praw pacjentów podczas stosowania środków przymusu bezpośredniego, które mogą być stosowane tylko w ściśle określonych sytuacjach. Zgodnie z art. 24 ustawy, środki przymusu bezpośredniego, takie jak izolacja czy fizyczne ograniczenie wolności, mogą być stosowane jedynie w sytuacji bezpośredniego zagrożenia dla życia lub zdrowia pacjenta, lub innych osób, a także w przypadku konieczności wykonania niezbędnych czynności diagnostycznych czy terapeutycznych.

Obowiązki szpitali psychiatrycznych

W kontekście obowiązków placówek psychiatrycznych ustawa o ochronie zdrowia psychicznego nakłada na nie obowiązek zapewnienia odpowiednich warunków leczenia oraz ochrony praw pacjentów. Placówki te muszą również prowadzić odpowiednią dokumentację medyczną i podlegają regularnym kontrolom ze strony państwowych organów nadzorujących ochronę zdrowia.

Pomimo szczegółowych regulacji prawnych, leczenie osoby cierpiącej na zaburzenia psychiczne nadal pozostaje obszarem wielu kontrowersji i wyzwań. Wymaga ono nie tylko stosowania się do przepisów prawnych, ale także wysokiego poziomu wrażliwości i kompetencji etycznych ze strony personelu medycznego. Ochrona praw pacjentów psychiatrycznych, ich godności oraz zapewnienie im adekwatnej opieki medycznej jest nie tylko obowiązkiem prawnym. Wyraża również postępowanie zgodne z zasadami etyki zawodowej.

Brak zgody na leczenie w szpitalu psychiatrycznym

Sprawa I ACa 361/13 dotyczyła B. T. Przyjęto ją do szpitala psychiatrycznego bez wyrażonej pisemnej zgody. Naruszało to jej prawa osobiste, w tym prawo do wolności. Sąd Okręgowy zasądził od szpitala na rzecz B. T. zadośćuczynienie za naruszenie jej dóbr osobistych (w tym wolności i godności osobistej). Sąd Apelacyjny potwierdził wyrok Sądu Okręgowego, podkreślając bezprawność działań szpitala, który nie uzyskał pisemnej zgody pacjentki na przyjęcie i nie wdrożył odpowiedniej procedury uzyskania zgody sądowej¹.

1. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 27 czerwca 2013 r., sygn. I ACa 361/13, LEX nr 1342253. ↩︎

Przemysław Pietrzak