Doniosłość prawna odmowy leczenia przez pacjenta

Odmowa zgody na leczenie jest złożonym zagadnieniem, obejmującym zarówno aspekty prawne, jak i etyczne. W kontekście prawnym, polskie prawodawstwo reguluje tę kwestię w kilku kluczowych obszarach, przede wszystkim w ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, a także w kodeksie karnym i kodeksie cywilnym.

Warunki skorzystania z prawa do odmowy leczenia przez pacjenta

Zgodnie z art. 32 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, pacjent ma prawo do świadomej zgody na leczenie. Oznacza to, że pacjent ma prawo do odmowy zgody na leczenie lub jego przerwania w dowolnym momencie, pod warunkiem że jest w pełni świadomy konsekwencji swojej decyzji. Ta zasada odzwierciedla ogólną zasadę autonomii pacjenta i szacunek dla jego woli. Jednakże istnieją pewne ograniczenia – na przykład w przypadku osób niezdolnych do wyrażenia zgody, gdzie decyzje mogą być podejmowane przez przedstawicieli ustawowych lub sąd.

Obowiązki lekarza wobec niewyrażenia zgody na leczenie

Innym aspektem jest odpowiedzialność lekarza. Zgodnie z art. 30 tej samej ustawy, lekarz ma obowiązek poinformować pacjenta o jego stanie zdrowia, możliwych metodach leczenia, ich skutkach oraz o konsekwencjach odmowy zgody na leczenie. Niewykonanie tego obowiązku może skutkować odpowiedzialnością zawodową, a w skrajnych przypadkach także odpowiedzialnością karną, np. za narażenie życia lub zdrowia pacjenta (art. 160 kodeksu karnego).

Jednakże, jeżeli pacjent, będąc w pełni świadomym i przytomnym, odmówi leczenia, lekarz musi uszanować tę decyzję. W sytuacji, gdy lekarz przeprowadziłby leczenie bez zgody pacjenta, mógłby naruszyć art. 157 kodeksu karnego, który penalizuje działanie na szkodę zdrowia pacjenta bez jego zgody.

Konsekwencje prawne odmowy zgody na leczenie

Ważnym elementem jest także kwestia odpowiedzialności cywilnej. Jeśli odmowa zgody na leczenie przez pacjenta doprowadzi do jego pogorszenia stanu zdrowia lub śmierci, nie może to być podstawą do żądania odszkodowania od lekarza czy placówki medycznej, pod warunkiem że lekarz dopełnił obowiązku informacyjnego i nie działał w sposób niedozwolony.

Stan zagrożenia życia pacjenta

Na koniec warto wspomnieć o sytuacjach wyjątkowych jak stan nagłego zagrożenia życia. W takich przypadkach zgodnie z art. 31 ustawy o prawach pacjenta lekarz może podjąć niezbędne działania medyczne bez zgody pacjenta, jeśli jego stan uniemożliwia wyrażenie zgody, a brak interwencji medycznej mógłby prowadzić do śmierci lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.

Podsumowując, możliwość odmowy zgody na leczenie jest prawnie zabezpieczonym prawem każdego pacjenta, jednak wiąże się z koniecznością pełnej świadomości konsekwencji tej decyzji. Z kolei lekarze mają obowiązek respektowania decyzji pacjenta, jednocześnie zapewniając, że pacjent jest w pełni poinformowany o wszystkich aspektach związanych z jego leczeniem i potencjalnymi konsekwencjami odmowy. Przykładowo w czerwcu 2008 roku zakończono leczenie onkologiczne pacjenta D. L. Następnie, 3 lipca 2008 roku, pacjent nie wyraził zgody na kontynuację leczenia chemicznego, sądząc, że i tak umrze. Powód pisemnie oświadczył, że został poinformowany o konsekwencjach przerwania leczenia chemicznego​¹.

1. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie – I Wydział Cywilny z dnia 8 lipca 2021 r., sygn. I ACa 262/21, SIP Legalis. ↩︎

Przemysław Pietrzak