Pracownik medyczny, który podczas praktyki popełnił błąd medyczny, oprócz odpowiedzialności cywilnej i dyscyplinarnej może ponieść również odpowiedzialność karną. Każdy błąd medyczny (a więc również błąd lekarski) stanowić może podstawę odpowiedzialności karnej po stronie personelu medycznego. Lekarz, (a także: pielęgniarka, ratownik medyczny, diagnosta, fizjoterapeuta czy lekarz-dentysta) ponosi w tym zakresie odpowiedzialność za spowodowanie śmierci, uszkodzenie ciała czy doprowadzenie do rozstroju zdrowia. Lekarzowi, za narażenie na niebezpieczeństwo pacjenta, może grozić kara grzywny, ograniczenia, lub pozbawienia wolności. Nie ma przy tym znaczenia, czy sprawa dotyczy usług medycznych świadczonych w ramach NFZ, czy w sektorze prywatnym.
Zarówno kodeks karny, jak i kodeks postępowania karnego, nie zawierają przepisów wprost odnoszących się do błędów medycznych/lekarskich. Z tego powodu zagadnienie to może niestety przysparzać problemów osobom niezorientowanym w problematyce prawnej. Przydatnej wiedzy na ten temat dostarcza jednak orzecznictwo.
Błąd medyczny — Kodeks karny
Kodeks karny nie odnosi się wprost do zagadnienia błędu medycznego ani lekarskiego. Istotnym w tym kontekście jest natomiast art. 160 kodeksu karnego, zgodnie z którym narażenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu stanowi przestępstwo karane pozbawieniem wolności do lat trzech. Jeśli na sprawcy ciąży obowiązek opieki nad osobą narażoną wskutek jego działań na niebezpieczeństwo, kara pozbawienia wolności jest wyższa, i wynosi od trzech miesięcy do pięciu lat (§2). Jeśli natomiast sprawca działał nieumyślnie, maksymalną karą, jaką można wymierzyć, jest pozbawienie wolności do roku (§3).
Wspomniany art. 160 KK znajduje zastosowanie również w odniesieniu do lekarzy. Lekarz pełni wobec pacjenta rolę tzw. gwaranta życia i zdrowia człowieka, a więc osoby obciążonej szczególnym obowiązkiem opieki nad nim. Za narażenie pacjenta na niebezpieczeństwo może być uznane zarówno działanie, jak i zaniechanie lekarza. Działaniem może być np. nieprawidłowe przeprowadzenie zabiegu czy podjęcie nieodpowiedniego leczenia, natomiast zaniechaniem – brak podjęcia przez lekarza odpowiednich z perspektywy wiedzy medycznej działań. Warto tu jednak zaznaczyć, że warunkiem uznania zachowania lekarza jako błędu jest jego nieumyślność; jeżeli powoduje on szkodę u pacjenta celowo, to popełnia oczywiście przestępstwo, ale nie jest to wówczas błąd.
Błąd w sztuce lekarskiej — orzecznictwo
W omawianym zakresie pomocnym źródłem informacji jest dobytek polskiego orzecznictwa, w szczególności Sądu Najwyższego.
Przede wszystkim, zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 2013 roku (IV KK 43/13), aby uznać, że narażając pacjenta na niebezpieczeństwo, lekarz (jako gwarant), popełnia przestępstwo z chwilą tego narażenia, nawet jeśli pacjent nie dozna ostatecznie żadnej szkody. Jednakże, o błędzie możemy mówić dopiero, gdy zaistnieje konkretna szkoda.
Zgodnie natomiast z postanowieniem Sądu Najwyższego z 2019 roku (III KK 212/18), fakt ciężkiej czy śmiertelnej choroby pacjenta nie wyklucza odpowiedzialności lekarskiej na podstawie wymienionych wcześniej artykułów KK. Oznacza to, iż jeżeli wskutek błędu lekarza umarł pacjent, którego życia i tak nie dałoby się znacznie przedłużyć, to lekarz i tak ponosi odpowiedzialność karną, a standardy medyczne nie mogą być wówczas zaniżane.
Warto przywołać również wyrok Sądu Najwyższego z 2012 roku (IV KK 42/12), w którym odniesiono się do sytuacji narażenia życia lub zdrowia pacjenta przez nieprzeprowadzenie odpowiednich badań przez lekarza – sprawa dotyczyła lekarza, który nie zlecił badań obrazowych jamy brzusznej pacjenta, pomimo, że miał dostęp do wyników badań wskazujących na nieprawidłowości w jego organizmie, które wskazywały na taką potrzebę. Zmniejszył w ten sposób szanse pacjenta na uratowanie życia. Sąd uznał, że lekarz popełnił przestępstwo spowodowania bezpośredniego niebezpieczeństwa utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.
Sprawy karne z zakresu błędów w sztuce lekarskiej bywają bardzo zawiłe, a ich właściwe poprowadzenie wymaga od prawników specjalistycznej wiedzy nie tylko prawnej, ale również medycznej. Fundacja Pomocy Ofiarom Błędów Medycznych współpracuje z wysoko wykwalifikowanymi profesjonalistami, którzy spełniają to kryterium. Podejmą się oni przeprowadzenia nieodpłatnej analizy wszystkich zgłaszanych przypadków błędów medycznych i zaproponują dalsze działania, w tym również dotyczące postępowań karnych.
